راز جهانی شدن قرآن در چیست؟
بسم الله الرحمن الرحیم
من و تو در جامعه ای متشکل از انسانهای مختلف و در بین افکار، اندیشهها و نگاه های متفاوت زندگی میکنیم. آنچه در این میان اهمیت بسیاری دارد، میزان سلامت و درستی رابطه ای است که ما با آدمهای اطرافمان و با اندیشهها، نگرشها و افکار آنها داریم.
من و تو در میان جمع و همراه با آن، باید راهی را برویم که پایان خوشی داشته باشد، ولی انسانهای اطراف ما، همه با یک سرعت، به یکسو و به سمت یک هدف نمیروند؛ پس به یقین من و تو هم با همه آنها همسو نخواهیم بود. اما مهم این است که بدانیم با چه کسانی همسوییم و با چه کسانی مخالف؟ و اینکه بدانیم روابط ما با اطرافیانمان بر چه مبنایی و چه اصل و اساسی است؟ چرا دوستی میکنیم و چرا دشمن میشویم؟ با چه کسانی دوستیم و با چه کسانی دشمن؟ بی شک، هدفی که ما به آن چشم دوختهایم، مقصدی که به سویش میرویم و راهی که در پیش گرفتهایم، مبنایی استوار در دوستی، همراهی و رابطه ما با انسانهای اطرافمان خواهد بود... (1)
از نظر قرآن همه انسانها از یک مرد و زن آفریده شدهاند: « یا أَیُّهَا النّاسُ إِنّا خَلَقْناکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَ أُنْثی وَ جَعَلْناکُمْ شُعُوبًا وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللّهِ أَتْقاکُمْ إِنَّ اللّهَ عَلیمٌ خَبیرٌ» (2) و مردمان امتی واحد و یگانه بودهاند: «کانَ النّاسُ أُمَّةً واحِدَةً فَبَعَثَ اللّهُ النَّبِیِّینَ مُبَشِّرینَ وَ مُنْذِرینَ وَ أَنْزَلَ مَعَهُمُ الْکِتابَ بِالْحَقِّ لِیَحْکُمَ بَیْنَ النّاسِ فیمَا اخْتَلَفُوا فیهِ وَ مَا اخْتَلَفَ فیهِ إِلاَّ الَّذینَ أُوتُوهُ مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْهُمُ الْبَیِّناتُ بَغْیًا بَیْنَهُمْ فَهَدَی اللّهُ الَّذینَ آمَنُوا لِمَا اخْتَلَفُوا فیهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِهِ وَ اللّهُ یَهْدی مَنْ یَشاءُ إِلی صِراطٍ مُسْتَقیمٍ» (3) و تمایز رنگ و زبان آنان، نه مایه امتیاز و نه نشانه برتری است؛ بلکه نشانه های قدرت الهی است: «وَ مِنْ آیاتِهِ خَلْقُ السَّماواتِ وَ اْلأَرْضِ وَ اخْتِلافُ أَلْسِنَتِکُمْ وَ أَلْوانِکُمْ إِنَّ فی ذلِکَ َلآیاتٍ لِلْعالِمینَ». (4) چندگونگی قبیله ای و طایفه ای نیز راهی برای شناسایی بهتر و هماهنگی و همگرایی است: « یا أَیُّهَا النّاسُ إِنّا خَلَقْناکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَ أُنْثی وَ جَعَلْناکُمْ شُعُوبًا وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللّهِ أَتْقاکُمْ إِنَّ اللّهَ عَلیمٌ خَبیرٌ». (5)
هر ملتی به جهات چندی پدیدار میشود؛ چنان که امتها و شرایع نیز به جهات شرایط زمانی و روحیات و مقتضیات روحی و روانی انسان پدید آمده است: « وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الْکِتابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِما بَیْنَ یَدَیْهِ مِنَ الْکِتابِ وَ مُهَیْمِنًا عَلَیْهِ فَاحْکُمْ بَیْنَهُمْ به ما أَنْزَلَ اللّهُ وَ لا تَتَّبِعْ أَهْواءَهُمْ عَمّا جاءَکَ مِنَ الْحَقِّ لِکُلٍّ جَعَلْنا مِنْکُمْ شِرْعَةً وَ مِنْهاجًا وَلَوْ شاءَ اللّهُ لَجَعَلَکُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَلکِنْ لِیَبْلُوَکُمْ فی ما آتاکُمْ فَاسْتَبِقُوا الْخَیْراتِ إِلَی اللّهِ مَرْجِعُکُمْ جَمیعًا فَیُنَبِّئُکُمْ به ما کُنْتُمْ فیهِ تَخْتَلِفُونَ».(6) بنابراین نمیتوان به این مسایل به عنوان مسایل محوری نگریست؛ بلکه اموری عرضی هستند که با توجه به شرایط خاص و مقتضیات خاصی پدیدار میگردند.
قرآن میکوشد تا همه انسانها را در نهایت در یک جامعه جهانی واحد گرد آورد و جهانی شدن به عنوان یک فرآیند طبیعی و جهانی سازی به عنوان یک برنامه پروژه اسلامی مورد تأکید و تأیید قرآن و اسلام است. اسلام و قرآن از مردمان میخواهد که در نهایت با حفظ اصول و اختلافات ملی و حتی شریعتی خود در یک اجتماع کلان و واحد انسانی جهانی گرد هم آیند و به اصول و ارزشهای مشترک توجه کنند؛ از این روست که مردمان را به یگانگی میخواند: « قُلْ یا أَهْلَ الْکِتابِ تَعالَوْا إِلی کَلِمَةٍ سَواءٍ بَیْنَنا وَ بَیْنَکُمْ أَلاّ نَعْبُدَ إِلاَّ اللّهَ وَ لا نُشْرِکَ بِهِ شَیْئًا وَ لا یَتَّخِذَ بَعْضُنا بَعْضًا أَرْبابًا مِنْ دُونِ اللّهِ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنّا مُسْلِمُونَ» ؛ « بگو: ای اهل کتاب! بیایید به سوی سخنی که میان ما و شما یکسان است که جز خداوند یگانه را نپرستیم و چیزی را همتای او قرار ندهیم و بعضی از ما، بعضی دیگر را ـ غیر از خدای یگانه ـ به خدایی نپذیرد. هرگاه (از این دعوت) سرباز زنند، بگویید: گواه باشید که ما مسلمانیم»؛(7) یعنی انسانها میتوانند و باید برای اصول مشترک و اهداف مشترک خود با هم منسجم گردند. هر چند این انسجام از لحاظ نظری فراهم است و همه در پی توحید و آسایش و آرامش هستند، ولی در مقام عمل عملیاتی نشده و انسجام خارجی نیافته و آثار آن ظاهر نشده است.
قرآن در کنار برنامه های تشریعی، پیروان شرایع مختلف را بر گرد آمدن بر نقاط مشترک با یک دیگر فرا میخواند: «قُلْ یا أَهْلَ الْکِتابِ تَعالَوْا إِلی کَلِمَةٍ سَواءٍ بَیْنَنا وَ بَیْنَکُمْ أَلاّ نَعْبُدَ إِلاَّ اللّهَ وَ لا نُشْرِکَ بِهِ شَیْئًا وَ لا یَتَّخِذَ بَعْضُنا بَعْضًا أَرْبابًا مِنْ دُونِ اللّهِ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنّا مُسْلِمُونَ» (8) و به این ترتیب بنیاد جامعه جهانی آرام و امن همراه با احترام متقابل به فرهنگها و ملیتها را پی میریزد و خود را کتاب مصدق مینامند: «وَ آمِنُوا به ما أَنْزَلْتُ مُصَدِّقًا لِما مَعَکُمْ وَ لا تَکُونُوا أَوَّلَ کافِرٍ بِهِ وَ لا تَشْتَرُوا به آیاتی ثَمَنًا قَلیلاً وَ إِیّایَ فَاتَّقُونِ»؛ «و به آنچه نازل کردهام [= قرآن] ایمان بیاورید که نشانه های آن، با آنچه در کتابهای شماست، مطابقت دارد و نخستین کافر به آن نباشید و آیات مرا به بهای ناچیزی نفروشید (و به خاطر درآمد مختصری، نشانه های قرآن و پیامبر اسلام را، که در کتب شما موجود است، پنهان نکنید) و تنها از من (و مخالفت دستورهایم) بترسید (نه از مردم)».(9)
پاک شمردن طعام اهل کتاب(10) و مجاز شمردن معامله و داد و ستد با ایشان(11) و نهی از مجادله و درگیریهای کلامی و یا اهانت به مقدسات و فرهنگهای ایشان را حرام دانستن(12) گامهای اساسی اسلام و قرآن برای ایجاد جامعه جهانی انسانی است.
پی نوشت ها:
1. مجادله: 22.
2. حجرات: 13.
3. بقره: 213.
4. روم: 22.
5. حجرات: 13.
6. مائده: 48.
7. آل عمران: 64.
8. همان.
9. بقره: 41.
10. مائده: 5.
11. ممتحنه: 8.
12. عنکبوت: 46.
برچسب ها :